HACI AGA Sadık Hidayet YKB Yayınları (6.Baskı, 2017)
Sadık Hidayet,YK
Hidayet, başyapıtları Kör Baykuş veya Diri Gömülen’de benimsediği sürrealit üslubu terkederek realist tarzda ele aldığı Hacı Aga novellası ile karşımızda. Şah Rıza Pehlevi yönetimindeki 40’lı yılların panoramasında fondaki gerici yobaz ihtilalin kuluçkada yattığı ve çürümenin sinsice ilerlediği bir dönemde geçer. Kültürel erozyonun tüm katmanları nasıl kuşattığını ve kendine özgü itici anti kahramanların nasıl peydah olduğunu ve toplumu hipnotize etmişçesine uyuşturduğunu Hacı sembolüyle dile getirir ve kıyasıya eleştirir.
Kitap, kurgusal olarak ve üslup açısından Hidayet’in sürreal anlatılarındaki yüksek mertebeden uzakta seyreder. Basit kurgusal ritimle hareket eden daha düz anlatıma sahiptir Hacı Aga, Merkezdeki Hacı Aga tiplemesi ekseninde pek çok katmanı temsil eden kahramanları görürüz. Sanki Hacı Aga’nun huzuruna varanların her biri toplumun bir katmanı, Hacı Aga’nın avlusundaki taşlık da memleketin kendidir. Bencil, çıkarcı, gerici, pinti, ikiyüzlü, yalancı bir karakterdir. Yer yer tiksindirici tasvirlerle ahlaksızlığının resmi, bedenindeki çirkinliklere yansımıştır adeta. Hacı tükürüklerini saçarak konuşan kıllı ve yağlı elleriyle ağzını karıştıran veya üstüne süren iğrenç ve tiksindirici bir tiptir. Sabahattin Ali’nin İçimizdeki Şeytan’ında çirkinliği bedenine vuran karakterleri andırır. Esasında bu ahlaksızlığın iltifat gördüğü çürümeye yüz tutmuş toplumdaki bu çirkinlikler benden bulur bu tiplemede. Hacı Aga politikaya da atılmak ister. Hatta kendini en iyi aday görür. Tüm beterlikleri karakterine kuşanmış olan Hacı Aga dışavurumunda riyakar bir tutumla aptallar ve kendi gibi çıkarlarının peşinde koşanlarca itibar görür. Hacı Aga’nın bu dünya düzenin kendine hak gördüğü ve vicdanen kabullendiği bu değersizlikler için tek yaptığı onları maskelemek. Müşvik ve güvenilir bir yurttaştır. Ama dünyanın kanunu böyledir. Hacı Aga’nın dünya düzenindeki tanımlar onun kendi içinde tutarlılığını gösterir. Şöyle nasihatler verir: “Dünyada iki türlü insan vardır: Çarpan, çarpılan. Çarpılanlardan olmak istemiyorsan başkalarını çarpmaya bak. Fazla okumak lazım değil. İnsanı delirtir ve hayatın gerisinde bırakır” diye nasihat eder. Bir başka yerde. “Dünyanın düzeni bu biri açlıktan ölür biri tokluktan çatlar.”
Romanın en çarpıcı kısmı kanaatimce Hidayet’in de adeta Munadilhak karakteri üzerinden nefretini ve tiksinme duygularını kustuğu, toplumdaki egemen değer yargılarına getirdiği eleştiridir. Avluya gelip tek dalkavukluk yapmayan Munadilhak hararetli konuşma esnasında şöyle der:
“Ahmakları sırtını sıvazlayan, sefilleri besleyen, ayak takımının hoşlandığı bu muhitte siz seçkin bir kişisiniz. Hırsınız, açgözlülüğünüz, alçaklığınız ve aptallığınız doğrultusunda kendinize bir düzen kurmuşsunuz; bunu himaye ediyorsunuz. Sizin gibilerin yaşayacağı bu ortamda hiçbir şey yapamam ben. Vücudum atıl ve batıl kalır. Çünkü şairleriniz de sizin gibi olmak zorunda. Sizin hazırladığınız her şeyin, hırsızların, dolandırıcıların, casusların değer yargılarına göre değerlendirildiği, sözcüklerin anlamlarını yitirdiği bu hela çukurunda ben bir hiçim. Bu çukurda sadece sizlerin yemem ve semirme hakkı var. Size layık olan da bu çukur zaten. Ama sizin pislikleriniz arasında boğulmaya mahkumum ben .”
Bu toplumsal eleştiri ne kadar da yaşadığımız coğrafyanın kütürel erozyonu ve değerleriyle (değersizlikleriyle) örtüşüyor öyle değil mi? Zira doğu toplumları dinin sömürülmesiyle, bilim toplumu olmaktan uzaklaşan yapısıyla her geçen gün birbirine benzemekte. Liyakatin toplumsal değerlerden ihraç edilmesiyle top yekun bilinçsiz bir yok oluşa gidişte hep benzer bir kaderi paylaşıyor. Bir aydın olarak Sadık Hidayet bu çürümüşlükle mücadele edemeyeceğini ve bu şartların zulmüne daha fazla dayanamayacağını düşünerek çok sevdiği Stefan Zeweig’in peşinden gitmeyi tercih etmiştir. Çünkü bencillikten arınmış ruhu, iflah olmaz ahlaksızlıkların nüksettiği adaletsiz toplumsal düzenin insanlık zulmü karşısında onu en medeni yerlerden birinde Paris’te intihara sürüklemiştir.
